Een halve eeuw geleden

Geschiedenisles van Mia Doornaert:

Suez maakte Nasser tot Arabische held

Naar schatting een kwart miljoen Egyptenaren waren op 26 juli 1956 samengestroomd om hun raïs te horen spreken. Ze wisten nog niet dat Gamal Abdul Nasser de wereld op stelten zou zetten.

De Egyptische president had pas twee dagen voordien besloten het Suezkanaal te nationaliseren. Drie groepen militaire ingenieurs en burgers zaten klaar om de hoofdkwartieren van de Suez Canal Company in Suez, Ismailia en Port Said te bezetten.

De nationalisatie zou worden aangekondigd in een toespraak van Nasser in zijn geboortestad, Alexandrië. Het codewoord was ,,de Lesseps''. Zodra de president de naam uitsprak van de Franse bouwer van het kanaal moesten de groepen in actie komen. De leiding lag bij de militaire ingenieur Mohammed Yoenis.

Op een balkon aan het Plein van de Bevrijding begon Nasser zijn toespraak om 19.40u. Hij had slechts enkele nota's op een stukje papier gekrabbeld maar die volstonden, naar goede Arabische traditie, voor een toespraak van twee uur en veertig minuten.

Nasser was woedend omdat de Verenigde Staten twee dagen voordien, op een voor Egypte vernederende wijze, de gevraagde financiering hadden geweigerd voor de Aswan-dam. Op dat moment had hij besloten het Suezkanaal te nationaliseren en de opbrengt voor zijn Dam te gebruiken.

Hij viel in zijn toespraak hevig uit tegen de imperialistische mogendheden die Egypte hadden uitgebuit en bedrogen. Tenslotte vermeldde hij het Suezkanaal en sprak de naam de Lesseps uit.

Nassers vertrouweling, de Egyptische topjournalist Mohammed Heikal, vertelde later: ,,De president was zo bezorgd dat Yoenis en de anderen het vitale codewoord zouden missen, dat hij die naam maar bleef herhalen. Het was de Lesseps van hier en de Lesseps van daar tot het volk zich begon af te vragen waarom hij zoveel drukte maakte over die Fransman, want zo geliefd was die niet bij de Egyptenaren.''

Maar Yoenis had het codewoord niet gemist en met de revolver in de hand maakten hij en zijn kompanen zich meester van de exploitatie van het kanaal.

Meteen had Nasser de regio in een crisis gestort. De meeste Arabische leiders waren boos omdat Nasser de Arabische Liga niet had ingelicht.

Groot-Brittannië, Frankrijk en Israël spraken in het geheim een militaire operatie af.

De Britse premier, Anthony Eden, wilde niet aanvaarden dat Nasser ,,zijn duim op onze luchtpijp heeft''. Eden had in 1938 zijn integriteit en doorzicht getoond door ontslag te nemen uit een regering die dacht Mussolini en Hitler te kunnen paaien. De Britse politicus, die een fervent Arabist was, beging echter de fout in Nasser een nieuwe Mussolini of Hitler te zien die ditmaal bijtijds moest worden afgestraft.

De Fransen haatten Nasser als de voornaamste bondgenoot van de Algerijnse rebellen die ze al twee jaar tevergeefs bevochten. Israël wilde een eind maken aan de voortdurende aanvallen die fedayin vanuit Egypte op zijn grondgebied pleegden.

Nasser had de gezamenlijke militaire operatie van de drie landen, die pas in oktober en november op gang zou komen, niet voorzien. Maar hij kwam als politieke overwinnaar uit dat conflict, want hij kreeg de steun van de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en het grootste deel van de rest van de wereld. Er kwam een bestand onder toezicht van de VN, de gewezen Britse en Franse koloniale mogendheden stonden te kijk als papieren tijgers.

Nasser daarentegen was de held geworden van Egypte en van de ,,Arabische straat'', de man die de nationale en Arabische trots had hersteld.

Egypte toonde zich bovendien in staat het kanaal degelijk te laten functioneren.

,,Suez'' was toen overigens meer dan een kanaal, het was een mythe, een symbool van menselijke visie en durf om dwars door een woestijn twee zeeën met elkaar te verbinden.

In David Lena's films Lawrence of Arabia komt een schitterende scène die aangeeft hoe adembenemend dat kunstwerk was en is: de plotse verrassing in volle woestijn een scheepshoorn te horen, een huizenhoge metalen scheepswand als het ware doorheen het zand te zien schuiven.

In het tijdperk van de supertankers heeft ,,Suez'' veel van zijn glans en nut verloren. Maar zijn nationalisatie was een historisch moment, met verregaande gevolgen, ook voor Europa.

Groot-Brittannië trok uit het mislukte avontuur de conclusie dat het alleen invloed kon hebben als het bij de VS aanleunde. Frankrijk trok net het omgekeerde besluit uit het Amerika's ,,verraad''. Zijn onafhankelijke kernmacht, waaraan in 1956 werd begonnen, is mee een gevolg van ,,Suez''.