Pas gelezen: El Negro en ik van Frank Westerman

Dit essay over de beeldvorming van het zwarte ras dat een jaar geleden de Gouden Uil won stond al een poos op mijn te lezen lijst. Op mijn trip in het zuiden van Frankrijk vond ik er de tijd voor.

Als adolescent staat de auteur oog in oog met een opgezette Afrikaan, El Negro. Uit dat feit vertrekken de twee lijnen. De eerste: de journalistieke zoektocht naar wie die bosjesman mag zijn en hoe hij in dat Spaanse museum belandde. De tweede kon mij meer boeien. Westerman vertelt hoe hij na dat moment startte aan zijn opleiding ontwikkelingswerker (tropische cultuurtechniek heet zoiets bij de Nederlanders) maar slechts kort als dusdanig gewerkt heeft. Hij ging snel aan de slag als buitenlandcorrespondent voor het NRC, een keuze die hij zich niet beklaagde want Westerman heeft het weinige geloof dat hij al had in ontwikkelingssamenwerking helemaal verloren:

"Het tijdperk van de ontwikkelingssamenwerker loopt ten einde en zal over een paar jaar een hausse aan terugblikkende documentaires opleveren - met als focus de merkwaardige tijdgeest van de laatste decennia van de twintigste eeuw."

Ja, dat is een boeiende bewering, maar die wordt nauwelijks gestaafd. De auteur brengt mislukte projecten van ontwikkelingswerk ter sprake. Hij beschrijft ook hoe hij voor zijn stage een lokale irrigatievorm moest doorlichten en hoe hij concludeerde dat het best was er niets aan te veranderen omdat de structuur van die lokale gemeenschap anders te veel ontwricht zou worden. Ik kan er aan toevoegen dat de Chinezen waarschijnlijk nooit ontwikkelingswerkers van onze slag zullen sturen, dat ze Afrika platweg zien als een grondstoffenreservoir, zonder zich vragen te stellen over hoe het geld dat ze daarvoor betalen besteed wordt; het continent moet zich zelf zien te redden.

Maar er zijn ook argumenten te geven waarom ontwikkelingswerk nog een eindje kan blijven bestaan: er is nog steeds een publiek om de ngo's financieel te ondersteunen en de sector beschikt over een invloedrijke lobby die blijft ijveren om het budget op te voeren naar 0,7 procent van het bnp.

Ik weet het wel, wie voor en tegen opsomt, verglijdt snel naar een verhandeling, een essay mag lyrischer, maar desalniettemin, ik vond het El Negro en ik te vaak te vrijblijvend en te weinig overtuigend. De auteur probeerde misschien een effect te bekomen zoals in De bocht in de rivier - dat geeft Westerman zelf toch aan - waar V.S. Naipaul zonder het expliciet te maken aangeeft dat het nooit iets wordt met die Afrikaanse staten. Voor mij is hij daar niet in gelukt, in tegenstelling tot Naipaul.

Dan blijft de vraag of een essay een literaire prijs kan winnen. Ik vind van niet. Karakters en anekdotes worden beschreven, soms zelfs geromantiseerd en aangedikt, maar niet gesticht. Dat is iets anders. Maar als een jury daar anders over denkt, dan kom ik daar makkelijk in.