Pas gelezen: Mobutu, van mirakel tot malaise van Walter Zinzen

"Walter Zinzen (°1937) was leraar in Lubumbashi (1963-66) en correspondent in Zaïre voor Gazet van Antwerpen, nadien journalist bij Gazet van Antwerpen en sinds 1968 tv-journalist bij de BRTN. Maakte talloze bijdragen en reportages over Afrika en over Kongo/Zaïre in het bijzonder."

Geef toe, die achterflap uit 1995 is opmerkelijk. Het is alsof Lozano zou vertellen hoe hij de pannen van het dak voetbalde bij Beerschot, om er dan terloops aan toe te voegen dat hij later naar Anderlecht getransfereerd werd.

Dat Zinzen zichzelf op die manier beschrijft, zou wel eens ingegeven kunnen zijn door het bittere gevoel dat hij overhield aan de tweede Shaba-crisis eind jaren '70. Zinzen leverde toen fantastisch werk in het achterhalen van de dubbele blunder van premier Tindemans.

De Belgische interventietroepen kwamen vooreerst te laat, de Fransen waren er al eerder. Dat tot daar aan toe. Erger was dat Leo Africanus met zijn ogen toe in de val liep die Mobutu uitgezet had. Mobutu vermoordde de westerlingen in Katanga en zei dat het het werk was van de opstandelingen, dat hij hulp moest krijgen. België en Frankrijk steunden de dictator en Zinzen bracht dat aan het licht. Het CVP-establishment binnen de BRT reageerde verbolgen: Zinzen mocht niet langer berichten over Congo, zijn geliefd thema.

Anderzijds zit ik met het gevoel, doorheen het lezen van het boek dat zovele jaren later geschreven is, dat Zinzen's hart ligt bij de Balunda-etnie in Haut-Katanga, waar Tshombe de bekendste vertegenwoordiger van was. Zinzen rehabiliteert Tshombe, niet onterecht, door aan te geven dat hij niet zomaar het marionet was van de blanken maar wel iets betekende voor zijn bevolking. Maar de manier waarop hij Tshombe's aandeel in de moord op Lumumba vergoeilijkt voelt geforceerd. Hij vermeldt evenmin dat Tshombe net zo graag in de staatskassen griste als Mobutu.

Verder geeft Zinzen de typologie van de volkeren in Katanga (die hij van een koloniaal gehoord heeft) weer:
"De Baluba stonden bekend als gewelddadige dwarsliggers."
En hij deelt de vergelijking mee tussen de Bayeke met de Hunnen en de Balunda met de Florentijnen. De zin die daarna komt, vind ik eigenlijk niet kunnen:
"Hoezeer ik dit soort veralgemeningen van Europese betweters ook wantrouw, uit de latere gebeurtenissen zou blijken dat deze vergelijking toch heel verleidelijk was."
Voor degenen die etno-typologieën lusten, wil ik toch wel eens andere bronnen opdiepen. De wortels van het geweld van Colette Braeckman bijvoorbeeld. Zij beschrijft hoe de Belgen de Baluba van Kasaï naar Katanga brachten omdat die werkers zo geciviliseerd zijn. En in 1992-93 worden tot 100.000 Baluba vermoord in Katanga. Diametraal het tegenovergestelde dus.

Desalniettemin, Mobutu is een aanrader. Weinig non-fictie werken lezen zo zuigend; je merkt niet dat je aan een nieuwe paragraaf of aan een nieuw hoofdstuk begint.